Αυτό το άρθρο είναι μέρος των ειδικών εκθέσεων μας Μια ματιά στα δημοκρατικά πειράματα σε όλη την Ευρώπη.
Οι ευρωπαϊκές πόλεις και οι κάτοικοί τους χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο συνεργατικά εργαλεία, τα οποία επιτρέπουν στους κατοίκους να συμμετέχουν στον σχεδιασμό και τη διαχείριση των αστικών υποδομών, μια πρακτική που, σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορεί να δημιουργήσει πιο δημοκρατικές κοινωνίες και αγορές.
Η ιδέα πίσω από αυτό το μοντέλο είναι η δημιουργία πολιτικών συνεργασιών με τις τοπικές κοινότητες, κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, επιστήμονες και ΜΚΟ, σε μια προσπάθεια να ενταχθούν οι κάτοικοι στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στη διαχείριση των αστικών υποδομών ή των αστικών κοινών.
«Το ονομάζουμε διοικητική συνεργατική δημοκρατία», εξήγησε ο Christian Iaione, καθηγητής νομικής στο Πανεπιστήμιο LUISS και συν-διευθυντής της LabGov.
«Δεν αφορά μόνο τη συμμετοχή στις τοπικές κυβερνήσεις, αλλά και την κατανομή της διαχείρισης και την από κοινού ιδιοκτησία των υπηρεσιών και των υποδομών με τους κατοίκους της πόλης», πρόσθεσε.
Ένα παράδειγμα είναι το BeeOzanam στο Τορίνο, ένας μεγάλος αστικός χώρος στα βόρεια της πόλης. Το συγκρότημα, που κάποτε ήταν εργοστάσιο, έχει μετατραπεί σε ένα κτίριο πολλαπλών χρήσεων, που περιλαμβάνει, επίσης, ένα προσωρινό κατάλυμα για μετανάστες, ένα εστιατόριο που διευθύνεται από μειονεκτούντες εργαζομένους και έναν κοινοτικό κήπο στην οροφή.
«Αυτό είναι αποτέλεσμα κοινοτικών πρωτοβουλιών που σκοπό έχουν την αναγέννηση του χώρου», δήλωσε η Emanuela Saporito, συνιδρύτρια και υπεύθυνη κοινοτικών πλάνων στο Orti Alti, μια ένωση αρχιτεκτόνων που εργάζεται για την αστική αναγέννηση και μια από τους εμπνευστές του BeeOzanam.
«Είχαμε το δικό μας όραμα και συζητήσαμε την ιδέα αυτή της δημιουργίας ενός χώρου που θα ήταν ανοιχτός στη συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής, που θα παρείχε πολιτιστικές δραστηριότητες, αλλά και θα οργάνωνε από κοινού πολιτιστικές δραστηριότητες με τη συνοικία», εξήγησε κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά τη διάρκεια του Φόρουμ Πόλεων στο Τορίνο.
Η διαδικασία αναγέννησης υποστηρίχθηκε αρχικά από ιδιωτικά κεφάλαια και, στη συνέχεια, χρηματοδοτήθηκε μέσω του έργου «Co-City», στο πλαίσιο του προγράμματος αστικής καινοτόμου δράσης της ΕΕ. Στόχος του έργου ήταν να προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ της τοπικής αυτοδιοίκησης και των πολιτών για την από κοινού διαχείριση και την αναγέννηση των αστικών κοινών.
Παρόμοιες πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Για παράδειγμα, το Γκντανσκ, το Άμστερνταμ, το Ιάσιο και άλλες πόλεις αποτελούν μέρος του δικτύου Civic eState, που προωθεί τον από κοινού σχεδιασμό των αστικών κοινών.
Αντίκτυπος
Σύμφωνα με τον Iaione της LabGov, αυτή η πρακτική ασκεί πίεση στην κυβέρνηση να βελτιώσει και να καινοτομήσει τις υπηρεσίες της και «είναι ένας τρόπος να βελτιωθεί η ποιότητα της δημοκρατίας και να επιτευχθεί κοινωνική δικαιοσύνη, αντιμετωπίζοντας παράλληλα τις τρομακτικές προκλήσεις της τεχνολογικής και οικολογικής μετάβασης».
Ταυτόχρονα, «δημιουργεί πίεση και στις αγορές, επειδή τις διαφοροποιεί, δημιουργώντας πιο ισότιμα, χωρίς αποκλεισμούς, δίκαια επιχειρηματικά και χρηματοπιστωτικά μοντέλα», δήλωσε, προσθέτοντας ότι στόχος είναι να δημιουργηθεί αυτονομία και να αποφευχθεί η συνεχής εξάρτηση της κοινωνίας και των αγορών από τις δημόσιες πολιτικές και τους φορείς χάραξης πολιτικής.
«Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι υπάρχουν περισσότερες συνεργατικές, βιώσιμες, καινοτόμες οικονομικές επιχειρήσεις με βάση τα κοινά, έτσι ώστε – χάρη στους κατοίκους των πόλεων, τους νέους που καινοτομούν, τους επιχειρηματίες με γνώμονα τη βιωσιμότητα και τους κοινωνικούς φορείς ή τις κοινωνικές ομάδες – όχι μόνο να έχουμε πιο δημοκρατικούς θεσμούς, αλλά και πιο δημοκρατικές αγορές».
Μια διαδικασία με προκλήσεις
Ωστόσο, η αυτονομία αποτελεί πρόκληση ειδικά για τα αστικά κοινά, τα οποία δεν καθοδηγούνται από κερδοσκοπική λογική.
Για παράδειγμα, το Cascina Roccafranca, ένα πολιτιστικό και κοινωνικό κέντρο που άνοιξε το 2007 στο Τορίνο και διοικείται από κοινού από τον δήμο και τις τοπικές ενώσεις, ανέφερε ότι καταφέρνει να επιτύχει αυτονομία μόνο κατά 66%, μέσω της ενοικίασης χώρων και των εμπορικών δραστηριοτήτων στους χώρους του.
Ένα άλλο ζήτημα είναι η ανάγκη για επενδύσεις σε προγράμματα δημιουργία ικανοτήτων, σύμφωνα με τον Iaione.
«Οι κάτοικοι που εργάζονται για τα κοινά δεν έχουν λάβει το ίδιο είδος γνώσεων και τεχνικών πόρων που έχει λάβει ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας», δήλωσε.
Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον καθηγητή, αυτό το μοντέλο συμμετοχής μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των σημερινών και των μελλοντικών κρίσεων, όπως η ξηρασία ή η μεταναστευτική κρίση.
«Στο τέλος, όταν μια κρίση ξεσπά, η κοινότητα είναι αυτή που συγκεντρώνεται και ανταποκρίνεται πρώτη με ενέργειες και πρωτοβουλίες, αλλά, σε επόμενη φάση, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να συνενωθούν».
«Όπως έδειξε η πανδημία, η ανθρωπότητα μπορεί να ξεπεράσει τις κρίσεις μόνο μέσα από τη συνεργασία».